2,500 oo ciidan Itoobiyaan ah oo soo galaya Soomaaliya

[Deeq A.]

Addis-Ababa (Caasimada Online) – Midowga Afrika iyo Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa oggolaaday in Soomaaliya loo diro 2,500 askari oo Itoobiyaan ah, kuwaas oo qayb ka noqon doona ciidan cusub oo nabad-ilaalin ah, si loo xoojiyo dagaalka lagula jiro kooxda Al-Shabaab.

Ciidamadan ayaa ka hawlgeli doona howlgalka cusub ee Midowga Afrika ee Taageerada Soomaaliya (AUSSOM), kaas oo si rasmi ah u billaabmay bishii Jannaayo ee sannadkan, islamarkaana socon doona ilaa dhammaadka sannadka 2028.

Sida uu dhigayo qaraar uu Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ansixiyay dabayaaqadii sannadkii hore, howlgalka AUSSOM wuxuu taageero siin doonaa ciidamada ammaanka Soomaaliya, gaar ahaan goobaha laga qabsaday Al-Shabaab, oo xiriir dhow la leh Al-Qaacida.

Tirada guud ee ciidamada la ansixiyay waa 12,626 askari, taas oo ka yar tiradii hore ee ATMIS, arrintaas oo muujinaysa rabitaanka sii kordhaya ee Soomaaliya in ay la socoto ciidamada shisheeye ee dalkeeda jooga.

Uganda ayaa ciidanka ugu badan ku biirinaysa howlgalka, iyadoo soo diraysa ilaa 4,500 askari, halka Masar ay filayso inay ku biiriso ku dhawaad 1,100 askari. Jabuuti iyo Kenya ayaa sidoo kale ka qayb qaadan doona howlgalka, iyagoo kala diraya 1,520 iyo 1,410 askari sida ay u kala horreeyaan. Guddiga Isku-xirka Howlgallada Soomaaliya (SOCC) ayaa xaqiijiyay tirada rasmiga ah ee ciidamadan.

Warbixin uu soo saaray Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa muujisay in ilaa Agoosto 2024 ay Soomaaliya joogeen wax ka yar 13,000 oo askari oo ATMIS ka tirsan.

Ka qaybgalka Itoobiya ee howlgalka ayaa markii hore muran galay kadib markii Itoobiya ay heshiis muran badan dhaliyay la saxiixatay Somaliland, kaas oo Addis Ababa siinaya marin biyoodka Badda Cas iyadoo loo badinayo inay beddelkeeda aqoonsato madaxbannaanida Somaliland.

Soomaaliya ayaa markii hore kasoo horjeesatay doorka Itoobiya ee howlgalka AUSSOM iyadoo ka walaacsan arrimo la xiriira madax-bannaanideeda, balse mowqifkaasi ayaa isbeddelay kaddib wadahadallo Turkigu uu dhexdhexaadiyay oo lagu gaaray heshiiska Ankara.

Ka sokow ciidamada militariga, boqollaal askari oo boolis ah oo ka socda Masar, Nigeria, iyo Sierra Leone ayaa lagu geyn doonaa magaalooyinka muhiimka ah sida Muqdisho, Jowhar, iyo Baydhabo si ay uga qayb qaataan sugidda amniga iyo xasilinta deegaannadaas.

Doorka ciidamada Masar

Ciidamada Masar ee Soomaaliya loo dirayo—oo qayb ka ah heshiis ballaaran oo difaac oo suurta galinaya in ilaa 10,000 oo askari oo Masar ah la geeyo Soomaaliya—ayaa muujinaya isbeddel ku yimid awoodaha Geeska Afrika.

Mas’uuliyiinta Masar ayaa sheegaya in ujeedkoodu yahay inay gacan ka geystaan xasilinta Soomaaliya, balse falanqeeyayaashu waxay tilmaamayaan in arrintani qayb ka tahay tartanka muddada dheer soo socday ee u dhexeeya Masar iyo Itoobiya.

Khilaafka ka taagan biyo-xireenka Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD), oo Masar ay u aragto khatar ku ah ammaankeeda biyaha, ayaa Masar ku riixay inay iskaashiyo cusub ka raadiso Bariga Afrika. Iyadoo Masar ay joogitaan ciidan oo toos ah ku yeelato Soomaaliya, waxay heshaa awood istiraatiiji ah oo dheeraad ah, gaar ahaan iyadoo Itoobiya ay isku dayeyso inay hesho marin dekadeed iyo saameyn badeed oo gobolka ah.

Dowladda Soomaaliya ayaa mowqif adag ka qaadatay shuruudaha ku saabsan joogitaanka ciidamada shisheeye. Mas’uuliyiinta ayaa sheegay in heshiisyadii dhowaan la saxiixay ay hubiyeen in ciidamo ku filan ay joogaan, si loo gaaro tirada ugu yar ee 11,000 askari ee loo qoondeeyay howlgalka AUSSOM, xitaa haddii ay dalal qaarkood ka baxaan heshiiska.

Soomaaliya ayaa sidoo kale si adag u dalbanaysa in waddan kasta oo ciidamo diraya uu si buuxda u ixtiraamo maamulka dowladda Federaalka Soomaaliya. Inkasta oo Itoobiya ay hore ugu lahayd Soomaaliya in ka badan 20,000 askari oo hoos yimaada ATMIS, haddana Muqdisho ayaa ku adkeysatay in ciidamada cusub ay hoos yimaadaan heshiisyo cad sida heshiiska cusub ee heerka ciidamada (SOFA), kaas oo damaanad qaadaya ilaalinta danaha qaranka Soomaaliya.

Maal-gelinta howlgalka

Maalgelinta ayaa weli ah arrin muhiim ah oo walaac leh. Habka maalgelinta ayaa noqon doona mid isku-dhaf ah, iyadoo Qaramada Midoobay ay dabooli doonto ugu badnaan 75%, inta kalena laga heli doono Midowga Afrika iyo dalalka kale ee caalamiga ah.

Mas’uuliyiin Mareykan ah ayaa walaac ka muujiyay suurtagalnimada in laga gudbo xadkaas, taas oo walaac ka dhalisay ku saabsan joogtaynta howlgalka. Dhanka kale, Midowga Yurub, Turkiga iyo Shiinaha ayaa sii wadaya bixinta taageero dhaqaale iyo mid saadka ah.

Soomaaliya ayaa sidoo kale la daalaa dhacaysa kala qaybsanaan gudaha ah oo ka jirta dowlad-goboleedyada, kuwaas oo qaarkood aad ugu tiirsan taageerada ciidamada shisheeye ee ammaanka gudaha.

Maamulka Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa ku adkeysanaya in qaabka nabad-ilaalinta ee “Soomaalida hoggaaminayso” uu xoojin doono hay’adaha dowladda isla markaana uu furi doono waddo u horseedaysa in Soomaaliya ay mustaqbalka isku filnaansho buuxda ka gaarto dhinaca amniga.

Sida uu sheegay la-taliyaha amniga qaranka Soomaaliya, howlgallo wadajir ah oo u dhexeeya ciidamada AUSSOM iyo kuwa Soomaaliya ayaa durba socda, iyadoo lagu bartilmaameedsanayo deegaannada weli gacanta ugu jira Al-Shabaab, kuwaas oo weli halis weyn ku haya amniga dalka.

Inkasta oo muddo ku dhow labaatan sano ah ay jirto faragelin caalami ah, Al-Shabaab ayaa wali gacanta ku haysa qaybo ka mid ah koonfurta iyo bartamaha Soomaaliya. Kooxda ayaa dhowaan fulisay weerarro waaweyn oo uu ka mid yahay weerar lagu qaaday kolonyo uu la socday Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud bartamihii Maarso. Weerarada sii kordhaya ayaa keenay in dib loo xoojiyo howlgalada ka dhanka ah Al-Shabaab, sida duqeymo cirka ah oo ay fuliyeen ciidamada Mareykanka, Turkiga, iyo Itoobiya.