Soomaaliya iyo Kenya oo kala saxiixanaya MoU cusub

[Deeq A.]

Nairobi (Caasimada Online) – Kenya iyo Soomaaliya ayaa ka wada xaajoonaya heshiis lagu fududeynayo ganacsiga si loo baabi’iyo caqabadaha aan sharciyeysnayn ee ganacsiga ka hor istaaga labada dal ee dariska ah.

Soomaaliya waxay bishii December 2023 si rasmi ah ugu biirtay ururka Bulshada Bariga Afrika (EAC), taasoo ka dhigtay xubinta siddeedaad ee ururka gobolka. Si kastaba ha ahaatee, ganacsigeeda Kenya ayaa marar badan wajahaya canshuurro dheeraad ah, isbeddel siyaasadeed, iyo caqabado kale oo aan la xiriirin xeerarka canshuuraha.

Sababta ugu weyn ee arrintan keentay ayaa ah in Soomaaliya ay weli hirgelinayso heshiisyada ganacsiga ee muhiimka ah si ay ula jaanqaado xeerarka ganacsiga xorta ah ee dalalka xubnaha ka ah EAC.

Shirweynaha Ganacsiga Soomaaliya-Kenya, oo Arbacadii ka furmay magaalada Nairobi, ayaa waxaa ka hadlay Wasiirka Ganacsiga Kenya, Lee Kinyanjui, oo sheegay in heshiiska is-afgaradka (MoU) ee la filayo uu mudnaan siin doono ka saarista caqabadaha ganacsiga ee aan sharciyeysnayn, xoojinta ammaanka xuduudaha, iyo hagaajinta nidaamyada kastamka.

“Si loo xoojiyo ganacsiga iyo maalgeshiga, Kenya iyo Soomaaliya waa inay sahmiyaan meelaha muhiimka ah ee iskaashiga. Tallaabada ugu horreysa ee muhiimka ah waa dhameystirka heshiiska is-afgaradka ee kor u qaadaya iskaashiga ganacsiga, kaasoo fududeyn doona xiriirka ganacsi ee labada dal,” ayuu yiri Wasiir Kinyanjui mar uu ka hadlayay BBS Mall ee Eastleigh, Nairobi.

Wuxuu intaa ku daray in talooyin muhiim ah la tixgelinayo, kuwaas oo ay ka mid yihiin in la dhiso guddi wadajir ah oo wax ka qabta caqabadaha ganacsiga (NTBs).

Shirka waxaa si wadajir ah u soo qabanqaabiyay Nation Media Group PLC iyo Safaaradda Soomaaliya ee Nairobi, waxaana ka qeyb galay Wasiirka Qorsheynta, Maalgashiga iyo Horumarinta Soomaaliya, Maxamuud Cabdiraxmaan Sheekh Faarax, iyo Safiirka Soomaaliya ee Kenya, Jibriil Cabdulle.

Guddoomiyaha Guddiga Nation Media Group, Wilfred Kiboro, ayaa ku baaqay in la xoojiyo ganacsiga u dhexeeya Kenya iyo Soomaaliya.

Soomaaliya oo leh fursado waaweyn oo maalgashi

Soomaaliya waxay leedahay dhaqaale kobcaya iyo fursado ballaaran oo maalgashi, gaar ahaan dhinacyada beeraha, kalluumeysiga, wax-soo-saarka, iyo horumarinta kaabayaasha dhaqaalaha. Warshadaha kalluumeysiga ayaa la rumeysan yahay inuu ku kacayo ilaa 258 bilyan oo shilin ($2 bilyan), iyada oo lagu saleynayo xeebteeda dheer ee 3,000km, taasoo ah tan ugu dheer qaaradda Afrika.

Xeebaha Soomaaliya waxay si weyn u furan yihiin kalluumeysi ballaaran iyo ganacsi badeed oo muhiim ah.

“Labada dal waa inay mudnaan siiyaan xoojinta ammaanka xuduudaha iyo fududeynta ganacsiga si loo xakameeyo ganacsiga sharci-darrada ah, isla markaa lagu horumariyo ganacsiga sharciyeysan. Tan waxaa lagu gaari karaa iyadoo la casriyeynayo xafiisyada kastamka ee Garissa, Wajeer, iyo Mandheera, lana hagaajinayo hannaanka kastamka,” ayuu yiri Wasiir Kinyanjui.

Wuxuu intaa ku daray: “Xoojinta sharciyada ganacsiga iyo hubinta hufnaanta waxay door muhiim ah ka ciyaari doontaa dhiirrigelinta kalsoonida maalgashadayaasha.”

Sannadkii 2023, Soomaaliya waxay ahayd suuq muhiim u ah badeecadaha Kenya u dhoofiso dibedda, waxaana la diiwaangeliyay dhoofin gaaraysa 20.2 bilyan oo shilin ($155.2 milyan).

Badeecadaha ugu muhiimsan ee Kenya u dhoofiso Soomaaliya waxaa ka mid ah jaadka, caanaha, badarka, daawooyinka, sibirka, biraha, saliidda cuntada, tubaakada, iyo saabuunta. Hase yeeshee, ganacsiga jaadka ayaa mararka qaar la kulmayay canshuurro aan joogto ahayn iyo duulimaadyada oo aan si rasmi ah loogu wargelin hakinta safarrada.

Sida laga soo xigtay xogta 2023, Kenya waxay Soomaaliya ka soo dhoofsatay badeecado qiimahoodu gaarayo 45.2 milyan oo shilin ($348,000), oo ay ka mid yihiin kalluunka, xoolaha, sisinta, miraha, xabagta dabiiciga ah, saliidaha lagama maarmaanka ah, iyo biraha dib loo warshadeeyo.

Dadaallada xasilinta dhaqaalaha Soomaaliya

Inkasta oo ay jiraan caqabado siyaasadeed, haddana dowladda Soomaaliya waxay dadaal ugu jirtaa xasilinta dhaqaalaha iyo soo jiidashada maalgeshiga shisheeye, sida uu sheegay Wasiir Faarax, oo ku baaqay in la sugo sharciyada ganacsiga.

“Shirkan ganacsi wuxuu ku soo beegmay xilli muhiim ah, iyadoo Soomaaliya ay gashay waqti cusub oo rajo iyo horumar leh. Wuxuu sare u qaadi doonaa iskaashiga ganacsi iyo maalgeshi ee labada dal, wuxuuna xoojin doonaa xiriirka dhaqaale ee dhinacyo badan oo dan wadaag ah,” ayuu yiri Wasiirka Ganacsiga Soomaaliya.

Dr. Kiboro ayaa sheegay in la joojiyo dhoofinta dharka iyo kabaha la isticmaalay, isagoo ku baaqay in badeecadahaas lagu soo saaro gudaha Afrika.

“Waa maxay sababta aan weli u soo dhoofsaneyno dhar la isticmaalay halka aan ka soo saari lahayn gudaha Afrika? Waa inaanu joojinaa soo dejinta dhar duug ah oo ka yimaada Shiinaha ama Yurub,” ayuu yiri Dr. Kiboro.

Wuxuu xusay: “Afrika waxay leedahay dad gaaraya 1.4 bilyan, kuwaas oo intooda badan ay yihiin dhallinyaro. Horumarka Afrika wuxuu ku xiran yahay in dalalka qaaraddu ay si toos ah isugu ganacsadaan.”

Wuxuu sidoo kale carrabka ku adkeeyay in la eego siyaasadaha dowladda ee xaddidaya ganacsiga xorta ah, wuxuuna yiri: “Ma jiro sabab aanan suuf u beeri karin.”

“Qiimaha korontada ee Kenya waa mid ka mid ah kuwa ugu sarreeya caalamka. Ma garanayo xaaladda Soomaaliya, balse ma horumari karno warshadaha illaa aan hoos u dhigno qiimaha tamarta,” ayuu yiri Dr. Kiboro.

Soomaaliya iyo Kenya oo xoojinaya iskaashiga ganacsiga

Safiirka Soomaaliya ee Kenya, Jibriil Ibraahim Cabdulle, ayaa xusay in labada dal ay wadaagaan dano badan oo muhiim u ah kobcinta ganacsiga.

“Bandhiggan ganacsi wuxuu muujinayaa xiriirka sii xoogeysanaya ee u dhaxeeya Soomaaliya iyo Kenya, kuwaasoo ay isku xiraan taariikh, dhaqan, iyo ruux ganacsi oo dhiirrigelinaya kobaca gobolka,” ayuu yiri Safiir Jabriil.

Si kastaba ha ahaatee, wuxuu ugu baaqay shirkadaha Kenyan-ka ee ka howlgala Muqdisho inay kala duwaan ganacsigooda.

“Maadaama ay Soomaaliya tahay dal aan dayn lahayn, waxay hadda haysataa kalsooni caalami ah oo sii xoogeysanaysa, taasoo ay xoojisay siyaasad istiraatiiji ah oo kor u qaadeysa koboca dhaqaalaha. Dalkayagu wuxuu hodan ku yahay kheyraad dabiici ah, oo ay ka mid yihiin saliid, gaas, kalluumeysi, iyo tamarta la cusboonaysiin karo, waxaana barbar socda bulsho da’yar oo firfircoon oo diyaar u ah horumar.”

Guddoomiyaha Gobolka Garissa, Nathif Jamah, ayaa cambaareeyay warbixinaha taban ee laga faafiyo Soomaaliya, isagoo warbaahinta ugu baaqay inay gacan ka geysato dhiirrigelinta sawir togan oo ku saabsan dalka.

Toddobaadka Ganacsiga Kenya-Soomaaliya 2025 waa sii amba-qaadkii Shirka Maalgashiga Soomaaliya iyo Bandhigga 2024, oo sidoo kale ay si wadajir ah u soo qabanqaabiyeen Nation Media Group iyo Wasaaradda Qorsheynta, Maalgashiga iyo Horumarinta Dhaqaalaha Soomaaliya, iyo Xafiiska Horumarinta Maalgashiga Soomaaliya. Shirkaasi wuxuu ka dhacay Muqdisho.

Bandhigga ganacsiga ee sanadkan wuxuu soconayaa inta u dhaxaysa 26 ilaa 28 Febraayo, waxaana ka qeyb galaya ugu yaraan 76 shirkadood iyo ganacsato ka kala socda qeybaha kala duwan ee dhaqaalaha Kenya iyo Soomaaliya.