Soomaaliya iyo Itoobiya oo heshiis rasmi ah ka gaaray joogitaanka ciidanka Itoobiya

[Deeq A.]

Muqdisho (Caasimada Online) – Ethiopia iyo Soomaaliya ayaa si rasmi ah u dhameystiray heshiis dhigaya in Ciidamada Difaaca Qaranka Itoobiya (ENDF) ay howlgalo ka fuliyaan gudaha Soomaaliya, iyagoo qayb ka ah Hawlgalka Taageerada iyo Xasilinta Midowga Afrika ee Soomaaliya (AUSSOM).

Heshiiskan, oo lagu qeexay Heshiiska Xaaladda Ciidamada (SOFA), wuxuu nidaaminayaa hawlgallada ciidamada Itoobiya ee jooga Soomaaliya.

Talaabadan waxay ka dhalatay wadahadallo diblomaasiyadeed oo dhex maray Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed iyo Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud intii lagu guda jiray booqasho ay ku yeesheen Addis Ababa 14-16-kii Febraayo. Labada dhinac ayaa ballan qaaday inay xoojinayaan iskaashiga militari.

Booqasho sare iyo wadahadallo amni

Sabtidii, Taliyaha Guud ee Ciidamada Difaaca Itoobiya, Field Marshal Birhanu Jula, ayaa hoggaamiyay wafdi sare oo socdaal shaqo hal maalin ah ku tagay magaalada Muqdisho.

Wafdigan waxaa ka mid ahaa Safiir Redwan Hussein, oo ah madaxa Hay’adda Sirdoonka iyo Amniga Qaranka Itoobiya (NISS), taasoo muujineysa muhiimada booqashada.

Masuuliyiinta Itoobiya waxaa si rasmi ah u soo dhaweeyay Taliyaha Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed, S/Guuto Odowaa Yuusuf Raage iyo Agaasimaha Hay’adda Nabad Sugidda iyo Sirdoonka Qaranka (NISA), Amb. Cabdullaahi Maxamed Cali.

Wadahadalladooda ayaa diiradda saaray halisaha amniga ee gobolka, dagaalka ka dhanka ah argagixisada, iyo xasilloonida guud ee Geeska Afrika.

Labada dal waxay markale xaqiijiyeen sida ay uga go’an tahay la dagaallanka Al-Shabaab, iyagoo xusay doorka muhiimka ah ee ciidammada nabad ilaalinta Midowga Afrika ay ku lahaayeen Soomaaliya tan iyo 2007.

Xoojinta joogitaanka ciidamada Itoobiya

Heshiiskan wuxuu xoojinayaa doorka Itoobiya ee AUSSOM, isagoo dammaanad qaadaya in joogitaankooda milatari uu waafaqsanaan doono xeerarka hawlgalka. Heshiiska SOFA waxaa la filayaa inuu noqdo saldhig muhiim u ah Heshiiska Is-afgaradka Iskaashiga Difaaca, kaasoo markii hore la saxiixay bishii Diseembar 2023.

Inkastoo ciidamada Itoobiya ay muddo dheer ka howlgalayeen Soomaaliya, heshiiskan wuxuu calaamad u yahay hab-raac rasmi ah oo nidaamsan.

Labada dhinac waxay si cad u xaqiijiyeen in dowladda federaalka Soomaaliya ay tahay awoodda kaliya ee maamuli doonta qorshe kasta oo amni oo lala galo ciidamada shisheeye, taasoo muujinaysa dadaal lagu xallinayo xiisadaha ka dhashay howlgallo militari oo hore Itoobiya si gaar ah uga fulisay Soomaaliya.

Taliyeyaasha ciidamada ayaa sidoo kale beesha caalamka ugu baaqay in la xoojiyo taageerada la siiyo ciidamada ammaanka Soomaaliya, si loo hubiyo in kala-guurka amni uu si habsami leh u dhaco marka uu dhammaado hawlgalkii AUSSOM.

Iskaashiga dhinaca sirdoonka, hawlgallo wadajir ah oo argagixiso la dagaallan ah, iyo horumarinta awoodda ciidanka ayaa noqon doona tiirarka ugu muhiimsan ee iskaashiga labada dal.

Dib-u-heshiisiinta Ethiopia iyo Soomaaliya

Heshiiskan militariga waxa uu daba socdaa dib-u-heshiisiin ay Ethiopia iyo Soomaaliya gaareen kaddib khilaaf diblomaasiyadeed oo sannad socday, kaasoo ka dhashay heshiiskii Itoobiya la gashay Somaliland ee ku saabsanaa marin badeedka.

Dib-u-heshiisiintan waxaa si rasmi ah loogu xalaaleeyay Ankara Declaration, oo Turkiga dhexdhexaadiye ka ahaa.

Bishii Janaayo 2024, Itoobiya waxay saxiixday heshiis is-afgarad (MoU) ay la gashay Somaliland, oo ah gobol iskiis ugu dhawaaqay madaxbannaanida Soomaaliya.

Heshiiskan wuxuu Itoobiya u ogolaanayay inay hesho 20 km oo xeeb ah oo u dhow magaalada dekedda leh ee Berbera, si ay halkaas uga horumariso xarumo ciidan iyo ganacsi. Bedelkeeda, Itoobiya waxay ballanqaaday inay aqoonsato madaxbannaanida Somaliland.

Dowladda federaalka Soomaaliya ayaa tallaabadan u aragtay mid ka dhan ah qarannimadeeda, taasoo dhalisay xiisado diblomaasiyadeed oo xoogan iyo hanjabaado la xiriira in la eryo ciidamada Itoobiya ee qeybta ka ah howlgalka nabad ilaalinta Midowga Afrika.

Turkiga ayaa dhexgalay muranka, wuxuuna martigeliyay wadahadallo lagu qabtay Ankara 12-kii Diseembar 2024, halkaasoo hoggaamiyeyaasha Itoobiya iyo Soomaaliya ay ku saxiixeen Ankara Declaration, iyagoo ballan qaaday inay si nabad ah uga wadahadlaan arrintan, iyagoo ilaalinaya midnimada dhuleed ee Soomaaliya iyo danaha ganacsiga Itoobiya.

Inkasta oo horumar laga sameeyay xallinta khilaafka, haddana caqabado ayaa weli jira. Itoobiya si rasmi ah ugama laaban heshiiskii ay la gashay Somaliland, taasoo walaac xooggan ka dhex abuurtay madaxda Soomaaliyeed, kuwaasoo arrintan u arka khatar weyn oo ku wajahan madax-bannaanida dalka.

Dhinaca kale, dalal ay ka mid yihiin Masar ayaa sidoo kale xiiso gaar ah u muujiyay gobolka, taasoo sii adkeynaysa xaaladda siyaasadeed ee Geeska Afrika.

Heshiiska militariga ee Itoobiya iyo Soomaaliya ayaa si weyn u saameyn doona mustaqbalka iskaashiga amniga ee labada dal, iyadoo sidoo kale la eegayo saameynta ay ku yeelan karto khilaafka diblomaasiyadeed ee la xiriira heshiiska Somaliland.