Bankole Adeoye: Ninka sida weyn ugu hagar baxay Soomaaliya

[Deeq A.]

Addis-Ababa (Caasimada Online) – Muddo dheer, Soomaaliya waxay udub dhexaad u ahayd xasaradaha amni ee qaaradda Afrika. Dagaalka ay kula jirto kooxaha hubeysan, dadaalladeeda ku aaddan xasillinta gobollada ay mudada dheer ragaadiyeen colaaduhu, iyo qorshaheeda isku-filnaanshaha, ayaa ka dhigay qodob si gaar ah ay isha ugu hayaan ciidamada nabad-ilaalinta ee Midowga Afrika (AU).

Xilli askarta ku sugan furimaha dagaalka iyo siyaasiyiinta Muqdisho ay u halgamayaan sidii ay xaaladda u rogi lahaayeen, ayaa haddana waxaa jira hal shaqsi oo xarunta dhexe ee Midowga Afrika ee Addis Ababa si hagar la’aan ah uga shaqeynayay sidii loo hubin lahaa in Soomaaliya aysan helin oo keliya taageero militari, balse ay sidoo kale hesho taageero dhaqaale.

Shaqsigaas waa Danjire Bankole Adeoye, Guddoomiyaha Arrimaha Siyaasadda, Nabadda iyo Ammaanka ee Midowga Afrika (CPAPS).

Tan iyo markii uu xilka qabtay bishii Maarso 2021-kii, Adeoye wuxuu hormuud ka ahaa ololaha ku aaddan in Soomaaliya ay ka mid noqoto mudnaanta koowaad ee ajendaha Midowga Afrika, isagoo xaqiijinaya in Afrika ay door mug leh ka qaadato xallinta dhibaatooyinkeeda amni.

Diblomaasiyadda arrimaha masiiriga ah

Adeoye kuma cusba arrimaha diblomaasiyadda ee xasaasiga ah. Waa diblomaasi rug-caddaa ah oo u dhashay dalka Nigeria, khibrad ka badan afartan sano leh, wuxuuna hadafkiisa ka dhigtay in Midowga Afrika uusan noqon oo keliya hay’ad siyaasadeed oo bixisa bayaan, balse uu noqdo mid hadalladiisa ficil ku taageera.

Intii uu xilka hayey, Sanduuqa Nabadda ee Midowga Afrika – oo muddo dheer loo arkayey mid aan si fiican looga faa’iidaysan – ayaa bilaabay inuu gaarsiiyo taageero dhaqaale oo la taaban karo dadaallada ammaanka ee Soomaaliya.

Falanqeeye arrimaha gobolka ka faallooda, oo ka hadlayey shaqada Adeoye, ayaa si kooban u yiri: “Isaga ka hor, Soomaaliya waxaa inta badan loo arkay dhibaato ay maalgeliyaan deeq-bixiyeyaasha. Hadda, Midowga Afrika wuxuu qaaday tallaabo geesinimo leh, wuxuuna miiska soo saaray dhaqaalihiisa.”

Sanado badan, hawlgallada nabad-ilaalinta ee Soomaaliya waxay ku tiirsanaayeen, ku dhawaad gebi ahaanba, deeq-bixiyeyaasha caalamiga ah, gaar ahaan Midowga Yurub (EU), Qaramada Midoobay (UN) iyo Mareykanka (US). Laakiin intii uu xilka hayey Adeoye, Midowga Afrika wuxuu bilaabay inuu isticmaalo dhaqaalihiisa si uu u maalgeliyo hawlgallada ka socda Soomaaliya.

Sannadkii 2023-kii, Midowga Afrika wuxuu u qoondeeyay US$3.5 milyan oo laga soo qaatay Sanduuqa Kaydka Xasaradaha (CRF) si loo xoojiyo Hawlgalka Ku-meel-gaarka ah ee Midowga Afrika ee Soomaaliya (ATMIS) loona taageero Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed (CXD).

Sannad ka dib, Midowga Afrika wuxuu qaaday tallaabo taariikhi ah isagoo ballan qaaday in ka badan US$19 milyan oo ka mid ah miisaaniyaddiisa – tallaabadaas oo muujinaysa sida ay Afrika uga go’an tahay inay xalliso arrimaheeda amni.

U doodidda Adeoye ee ku aaddan Soomaaliya kuma koobna oo keliya dhanka maalgelinta. Wuxuu door muhiim ah ka qaatay in Golaha Nabadda iyo Ammaanka ee Midowga Afrika (PSC) uu dejiyo istaraatijiyad diblomaasiyadeed iyo mid militari oo adag oo ku wajahan Soomaaliya.

Wuxuu aaminsan yahay in ammaanka Soomaaliya aan lagu halleyn karin oo keliya awoodo shisheeye – balse ay tahay in lagu saleeyo xal Afrikaan ah iyo hoggaan Afrikaan ah.

Shaqadiisa waxaa si joogto ah u taageeray Golaha Nabadda iyo Ammaanka ee Midowga Afrika, kaasoo si isdaba joog ah ugu riixay ciidamada ammaanka Soomaaliya inay si weyn ula wareegaan sugidda amniga dalka, iyadoo Midowga Afrika uu bixinayo taageero.

Soomaaliya ayaa hadda gashay marxalad muhiim ah oo ku-meel-gaar ah, iyadoo ATMIS si tartiib tartiib ah loogu beddelayo Hawlgalka Taageerada Midowga Afrika ee Soomaaliya (AUSSOM).

Rajada ayaa ah in hawlgalkan cusub, oo ay barbar socoto maalgelinta Midowga Afrika iyo iskaashiga caalamiga ah, uu ka caawin doono Soomaaliya inay ku guuleysato nabadgelyo iyo isku-filnaansho waarta.

Khatarta Al-Shabaab iyo caqabadaha horyaalla

Si kastaba ha ahaatee, jidka loo marayo nabadayntu ma fududa. Al-Shabaab ayaa weli ah khatar joogto ah, xiisado siyaasadeed ayaa weli taagan, waxaana jira caqabado la xiriira dhanka maalgelinta. Hase yeeshee, markii ugu horreysay waxaa muuqata taageero dhaqaale oo dhab ah oo ka timid Afrika lafteeda, taasoo ay suuraggelisay dadaallada hagar la’aanta ah ee Adeoye.

Iyadoo Adeoye uu hormuud ka yahay halgankan, ballanqaadka Midowga Afrika ee ku aaddan Soomaaliya ma aha hadal oo keliya – waa ficil ay barbar socdaan malaayiin doollar, laguna hiigsanayo Soomaaliya oo nabad ah, xasilloon, oo caggeeda isku taagta.