Dagaalka Itoobiya caasimadda ma la isla soo dhex gali doonaa

[Deeq A.]

Xoghayaha arrimaha dibadda ee Maraykanka Antony Blinken ayaa u safraya dalka Kenya, halkaas oo uu kaga hadli doono colaadda ka taagan dalka ay deriska yihiin ee Itoobiya.

Muwaadiniinta Maraykanka iyo UK ayaa loo sheegay inay ka baxaan Itoobiya “inta ay diyaar yihiin duulimaadyo ganacsi”, sida uu sheegay wasiir ka tirsan Britain.

Taladan ayaa la soo saaray iyada oo xoogagga fallaagada ah ee ka soo jeeda waqooyiga gobolka Tigray ay u muuqdeen inay u dhaqaaqi karaan dhanka caasimadda, Addis Ababa.

Sannad ka dib dagaalka sokeeye, waxaa sii kordhaya dareenka walaaca dibadda

Midoobay ee dagaalka kula jira xoogaga Islaamiyiinta ah ee ka dagaalama Soomaaliya waxaana jirta cabsi laga qabo in laga saaro hadii loo baahdo in ay dib ugu laabtaan dalkooda.

Kahor inta uusan u ambabixin socdaalkiisa Afrika, Mr Blinken wuxuu ka digay in dagaalka uu noqdo mid ku fida dalka intiisa kale, waxa uu sheegay haddii ay taasi dhacdo inay noqon doonto musiibo ku dhacda Itoobiya iyo xitaa dalalka dariska la ah.

Ciidamo ka socda Eritera ayaa horey uga dagaalamayey Itoobiya, waxaana laga yaabaa in xiisadda daba dheeraatay ay saameyso dalalka kale ee deriska la ah.

Hase yeeshee waxaa sidoo kale la sheegayaa inay jiraan dalal ka fog Itoobiya inay faraha kula jiraan colaadda Itoobiya

XIGASHADA SAWIRKA,AFP

 

Qoraalka sawirka,Horaantii bishaan, tobanaan kun ayaa isugu soo baxay magaalada Addis Ababa si ay dowladda ugu taageeraan dagaalka ka dhanka ah kooxda TPLF

 

Bishii hore, wakaaladda wararka ee Reuters ayaa sheegtay in Turkigu uu ogolaaday in uu Itoobiya ka iibiyo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn . Wararku waxa ay intaa ku dareen in heshiiskani uu halis galiyay xiriidhka Turkiga iyo Masar, oo khilaafka dhanka biyo xireenka wabiga Niil kala dhaxeeyo Itoobiya.

Itoobiya ayaa sidoo kale hub ka soo iibsatay Shiinaha iyo Iiraan, waxaana diyaaradihii ka soo duulayay Imaaraadka Carabta lagu daabuli jiray hubkaasi, sidaas waxaa qortay shabakadda difaaca ee Oryx.

Marka loo eego dhinaca Maraykanka, Itoobiya waxaa muddo dheer loo arkayey in ay tahay saaxiib la isku halayn karo, gaar ahaan xilligii uu socday waxa loogu yeero la dagaalanka Argagixisada.

Waxa ay la dagaalantay kooxaha Islaamiyiinta ah ee Soomaaliya ku sugan oo safka hore kaga jira dagaalkaas, waxayna u soo bandhigtay Mareykanka in uu isticmaalo hawadeeda intii uu socday dagaalkii Ciraaq. Waxay ahayd mid ka mid ah dhawr waddan oo Afrikaan ah oo ku biiray “isbahaysiga Maraykanka.

Dawlad xasiloon oo ka jirta Itoobiya ayaa muhiim u ahayd xiriirkaas. Mareykanka ayaa taageeray dhaqaale ahaan, isagoo ku wareejiyay $4.2 bilyan oo doolar oo gargaar ah intii u dhaxeysay 2016 iyo 2020.

Balse ergeyga Maraykanka u qaabilsan gobolka Jeffrey Feltman ayaa dhaleeceeyay dawladda Faderaalka oo uu ku sheegay in siyaasaddeeda ay keentay gaajo baahsan, waxaana uu barbar dhigay xukuumadda Bashaar Al-asad ee Suuriya.

Ma caasimadda ayaa khatar ku jirta?

Ka dib markii ay dhowr goor ay dagaalamayaasha Jabhadda Xoreynta Shacabka Tigray-ga (TPLF) ay ku ku soo siqeen waddooyinka ka yimaada Waqooyiga ee soo gala Addis Ababa, ayay xiisaddu cirka isku shareertay.

Mareykanka ayaa soo saaray baaqa daadguraynta muwaadiniintiisa, waxaana Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed uu ku dhawaaqay xaalad deg deg ah, wuxuuna codsaday in ciidamo dheeraad ah loo qoro.

 

Maamulka Addis Ababa ayaa ugu baaqay dadka inay diiwaan geliyaan hubka.

Jabhad kale oo gacan saar la leh kooxda TPLF ayaa sheegtay in ay sidoo kale ku sii dhawaanayaan caasimadda.

Balse ciidamada Tigreega ayaa wali in ka badan 300 oo kilomitir u jira magaalada taas oo ka dhigan inay joogaan agagaarka magaalada Kombolcha.

“Ma ahan sida Taalibaan oo marba magaalo qabsanaysay iyaga oo aan xabada ridin,” Tibor Nagy, kaaliyihii hore ee xoghayaha arrimaha dibadda Maraykanka ee Afrika, ayaa sidaas u sheegay BBC-da.

“Meesha ay kooxda TPLF hadda ka hawlgasho, waxaa ka jira iska caabin wayn… waxayna Addis Ababa u noqon doontaa inay la kulmaan dagaal aad u xun oo uu dhiig badan ku daato.”

Waxa uu aaminsan yahay in qabsashada caasimadda ay aad u adagtahay isagoo la barbardhigay khatarka nukliyeerka.

Kooxda TPLF ayaa sheegtay in waxa dhabta ah ee ay doonayso ay tahay in mucaawinada in ay gaarto dadka ku tabaaleysan gobolka Tigrayga.

“Waan sii wadi doonnaa socdaalkena ku aaddan Addis Ababa… laakiin maahan ujeedkeena inaan xukuumadda la wareegno ee waxaan rabnaa in Abiy meesha ka baxo,” afhayeenka TPLF Getachew Reda ayaa sidaas u sheegay BBC Focus on Africa.

Dowladda Itoobiya ayaa kooxda TPLF u aqoonsatay urur argagixiso, wuxuuna ra’iisal wasaaraha wacad ku maray in uu la dagaalami doono.

“Waxaan cadawgan ku aasi doonaa dhiigeena iyo lafahayaga, waxaana mar kale sare u qaadi doonaa sharafta Itoobiya,” ayuu yiri Abiy horaantii bishan.

Ma jiraan wada hadalo nabadeed?

Walaaca hadda jira ayaa ah in khilaafku uu waji cusub yeesho oo ay sii adkaan doonto in labada dhinac ay dib uga laabtaan.

Waxaa sidoo kale jirta cabsi laga qabo in dagaalka uu ku fido dalka oo dhan.

Kooxda TPLF ayaa isbahaysi la samaysatay kooxo dhawr ah oo sido kale mucaarad ku ah dawlada kuwaas oo doonaya in uu meesha ka baxo ra’isal wasaare Abiy.

Ergeyga Midowga Afrika ee gobolka, ahna Madaxweynihii hore ee Nigeria Olusegun Obasanjo, ayaa sheegay inay jirto fursadda yar oo lagu wadahali karo.

“Waqtiga lagu sameyn karo wadahadalka aad ayuu u yaryaay ,” ayuu u sheegay golaha ammaanka ee Qaramada Midoobay ka dib markii uu la hadlay labada dhinac mar uu dhawaan booqasho ku tagay Itoobiya.

Waxa uu ku baaqayaa in la wada hadlo oo xal siyaasadeed la gaaro, inkastoo uusan weli carabaabin sida lagu gaari karo.

Jawaabta uu bixiyay danjiraha Itoobiya ee Qaramada Midoobay, Taye Atske Selassie, ayaa soo koobay dhibaatooyinka ay la kulmi doonaan dhexdhexaadiyeyaasha. Waxa uu sheegay in uu ixtiraamayo baaqa wada hadalka balse uu sii raaciyay in kooxda TPLF ay tahay koox dambiilayaal ah.

Qowmiyadda Tigreega ee ku nool dalka Mareykanka ayaa isugu soo baxay magaalada Washinton DC sanad guuradii koowaad ee kasoo wareegtay markii uu dagaalku qarxay

Afhayeenka kooxda TPLF Mr Getachew, ayaa dhanka kale, bartiisa Twitterka ku soo qoray “in “badanaa hindisayaasha nabada” ay u badan yihiin badbaadinta Ra’iisul Wasaare Abiy, ee maaha in wax laga qabto caqabadaha siyaasadeed ee ugu daran ee dalka ka jira.

Dagaalku muxuu ku saabsan yahay?

Asal ahaan khilaafkan ayaa ah is afgaranwaa ka dhex aloosan raysal wasaare Abiy iyo kooxda TPLF oo muddo ku dhow 27 sano ka talinaysay dalka oo dhan.

Mr Abiy ayaa xukunka la wareegay sanadkii 2018-kii kadib mowjado mudaaharaad ah oo ay dhigayeen xubno ka tirsan qowmiyadda Oromada.

Oromada – oo ah qomiyadda ugu badan ee Itoobiya – waxay muddo dheer dareemayeen in la takooro. Mr Abiy oo isagu ah nin Oromo ah kana mid ah isbahaysiga talada haya ayaa loo arkayay in uu yahay ninka xallin kara dhibaatada jirta.

Khilaafka soo kala dhexgalay kooxda TPLF iyo Mr Abiy ayaa markaas kadib qarxay wuxuuna horseeday dagaal 12 bilood qarxay ka dib markii ciidamada Tigreega lagu eedeeyay in ay weerareen saldhigyada ciidamada si ay hub u dhacaan waxaana ka jawaabtay dowladda federaalka.

Qaran News