Maxay Soomaalidu Dhulka Doogga Leh Isugu Sawirtaa?

[Deeq A.]

April 17, waa dunida la xusaa maalinta dhirta, Soomaaliyana kama reebana, sanadkan waxaa cusbaa in  Ra’iisul wasaare ku-xigeenka xukuumadda federaalka Soomaaliya Mahdi Maxamed Guuleed (Khadar), uu daah-furay olole qorshihiisu yahay in lagu beero hal milyan oo geed.

Haddaba, wuu yaryahay sanad aan abaari ka dillaacin deegaannada xoolaha aynnu ku dhaqanno, roobkii wuu yaraaday, gumaadkii aynnu dhirta ku haynney waxba iskama beddelin, webiyadu marna waa fatahayaan marna way gudhayaan, dhulkii xoolaha ku samcanaa haddiiba uu roob helo biyuhu kuma hakadaan oo waxaa ka samaysmay boholo iyo dooxyo biyaha dhaafiya.

Qaylo dhaanta ka imanaysa nabaad guurka dhulka Soomaalidu degto dhammaantii waa isku mid; Soomaaliya, Ethiopia, Kenya iyo Djibouti intaba.

Su’aashu waxay tahay Soomaalida iyo deegaanka ma colaad guun ah baa ka dhexaysa? Ilaa dadka qaar aamineen meesha Soomaalidu ku badato way kululaataa, waxaana ka kaca dabaylo siigo iyo boodh wata, waxaana markiiba ka baxa dhirta ay ka mid tahay Qudhaca, Maraaga, Galoolka, Cadaadda, Dimcadka, Jeerinka iyo geed inaguba cusub oo loo bixiyey Garanwaa oo belo qabaha aad mooddid in uu yahay ciqaab Soomaalida loo soo diray si la inooga abaal mariyo dhibka aynnu degaanka ku haynno.

Qormaddeenna maanta, waxaa xoogga ku saari-doonnaa “Soomaalidu maxay dhulka doogga leh isugu sawirtaa? Aniga sawir guud ka bixin doona xiriirka taariikhiga ee ka dhaxeeya Soomaaliya iyo geedaha iyo weliba sababta wacyigelin kasta oo la sameeyo ay isu badali la’dahay habdhaqanka dadkeenna miyi iyo magaalaba.

Si ka duwan bulshooyinka kale ayay Soomaalidu u jeceshahay in ay isku sawirto meelaha dhirta ama cawska cagaarani ku yaallo.

Dadka ka soo muuqda TV yada Soomaalida ee ama shir-jaraaid ka hadlaya ama waraysi kale bixinaya, dadka sawiradooda soo geliya baraha bulshadu ku xidhiidho ee Internet ka iyo dadka ehaladooda ama caruurtooda isla sawira intuba waxay ka midaysanyihiin ama u badanyihiin in ay isku beegaan ama dhex joogsadaan marka ay isa sawirayaan meel doog ama cagaar leh.

Soomaalida gudaha dalka ku hadhay iyo kuwa dibadda u baxdayba way ka simanyihiin arintan. Sidoo kale Soomaalida degta deegaanada Soomaali Galbeed ama NDF iyo Djibouti iyaguna waa inala mid.

Kulay ku tahay kuwa deggan dhulka xeebta ah ee quruxda badan waxay u badanyihiin in ay isla doontaan meel dhir leh oo ay isku sawiraan. Ilaa aan markii dambe u qaatay anigu in haddiiba aad meel doog leh aragtid ay kugu soo dhacayso in aad sawir isla gaadhid inta aadan ka gudbin.

Waxaan is waydiiyey Soomaalidu dadyowga kale miyay ka deegaan jeceshahay? Miyay ka waddanisantahay? Ma dhulkooda ayaa dooggu ku yaryahay oo way ku diimayaan? Ma midabka cagaarka ah ayay midabada kale ka jeceshahay? Ma waxaa ku beeran cuqdad in deegaankoodu yahay saxare aan dhir iyo doog toonna lahayn?

Aniga waxay ila tahay in aynnu niyadda ka rumaysannahay ama aynnu qabno cuqdad in aynaan haysan wax kale oo aynnu isku sawirno. Guryaheennu ma qurux badna, jidadkeennu waa wada sandqad iyo buul fool xun oo qaad lagu hoos iibiyo kuwaasoo ku gudban guryaha quruxda badan ee wada muraayadda ah ee dhowaan dalka laga dhisay. Xoolaheennu waqtiga intiisa badan waa caato ama wayd aan ishu qabanayn.

Beri dhowayd oo aan tegey magaalada Hargaysa waxaa la ii sheegay in nin dharka iibiya oo dukaankiisa aad u qurxiyey uu ka cabanayo dhalinyarada inta ay soo booqdaan dukaanka isku sawiraya dhexdiisa ama kadinkiisa oo haddana aan waxba ka iibsanayn.

Taasaa igu dhalisay fikradda ah in dadkani haddii ay heli lahaayeen suuqyo iyo waddooyin bilic leh in aysan u baahdeen in xilliga roobku da’o ay doogga sawariddooda la sugaan.

Haddaad u fiirsatid, Soomaalida dookha iyo doonistaba waxaa kaga jira iska hor-imaad, tusaale ahaan dadka sidaa doogga u jecel deegaanka inay ilaaliyaan iska daaye iyagaa dhibaataada ugu badan ku haya.

Arintani waxay salka ku haysaa waagii hore ee miyiga loo badnaa reerka haddii xoolo ka lumaan oo dadka qaarkood helaan xoolihii lumay kuwa kale ee maqan waxaa loo gubi jirey kayn iska dhan si loo ogaysiiyo in xoolihii la helay, waxaa loo yaqaanney “Oog”, Oogtu waxay ahayd baaqa keliya ee dadka marka uusan codkoodu is gaadhayn ay isugu baaqaan.

Goynta dhirtu reer miyiga macne badan lama leh, caruurtoodu waaba ku falaaddaa cidina kama celiso, haddana noloshoodu geedkaa uun bayba ku xidhantahay.

Deegaanka Soomaalidu way isku dishaa oo waxaa suurtowda in buur yar oo biyo iyo baad midna lahayn labo beelood iskaga dilaan boqolaal ruux, haddana sidaas oo ay tahay deegaanka wax kuma qabto waxna kalama soo baxdo.

Deegaanka Soomaalidu degto marka loo eego aduunyada kale wuu ka badanyahay tirada dadka ku nool sidaas oo ay tahay haddana kuma filna oo hadh iyo habeen dadku waa geeddi iyo hayaan. Xilliga barwaaqada daaqa iyo biyuhu waa banqay, muddo yar ka dibna waa oomane iyo abaar aan geed ishu qabato lagu ogayn.

Dhir badan bay jarayaan markaasay meel gawaan ah oo aan dhirba lahayn ood uga dhigayaan, dhirta qaar way gubayaan oo dhuxul ka dhigayaan, cawska isaga hadalkiisaba daa. Waxay u muuqdaan ummad wax walba kala boobaysa oo aan cidna wax u hambaynayn.

Baddan aynnu goor iyo ayaan adduunka ugu faanno ee ku walacsanno in aanu leenahay xeebta Africa ugu dheer qaylo dhaanteedu kama hinna ta berriga laga soo sheegayo, oo waad la socoteen in la lahaa sun baa lagu aasay iyo haamo aan la aqoon wax ku jira baa xeebaha ku soo caaryey.

Sanadihii la soo dhaafay wacyi gelin badan baa ilaalinta deegaanka laga sameeyey, dawladaha ama maamulada dalka ka dhisan waxay wada leeyihiin wasaarado ama hay’ado u qaabilsan ilaalinta deegaanka, hadh iyo habeen waxaa qaylo dhaan laga wadaa deegaankii haddana wax weyni iskama bedelaan habdhaqanka dadkeenna miyi iyo magaalaba.

Soomaalidu xoolaha nool way jeceshahay oo wayba isku dilaan, laakiin deegaankii xoolahaasi ku noolaan lahaayeen qiime badan inooguma fadhiyo, waana ta keentay in xoolaheenna tayadooda cad iyo caanaba hoos ugu dhacaan.

Taladani waxay igu dhalatay markaan arkay deegaanno badan oo waayo dhowayd dhir fiican lahaa oo maanta aan geed lagu ogayn. Inkasta oo aanan indhowayd tegin dhulkii la odhan jirey Waamo ee dhirta iyo kaymaha lahaa haddana ma filayo in uu ka nasiib badanyahay dhulka intiisa kale.

Waxaa Qoray: Ambassador Jaamac  Caydiid 

Email: jamaidid@gmail.com

Goobjoog News

Source: goobjoog.com